Sigorta Aracıları

Sigorta sözleşmesi yapmak, poliçe vermek ve prim tahsil etmek yetkisi sigorta şirketlerine aittir. Sigortacılık faaliyetinin özelliği gereği, bu hizmeti yapabilmek için çok fazla sayıda şube ve personele gereksinim duyulur. Ancak her yere şube açmak oldukça masraflı bir iş olduğundan uygulamada şubeleşme yerine, sigorta aracılarından yararlanılır . 5684 sayılı Sigortacılık Kanunu, sigorta aracılarını iki gruba ayırmıştır: Sigorta Acentesi ve Broker.

Buna karşılık, eskiden prodüktör adı verilen üçüncü bir aracı da mevcut idi. Sigorta prodüktörleri, herhangi bir sigorta şirketine bağlı olmaksızın aracılıkta bulunarak sigorta yaptırmak isteyenler ile sigorta şirketlerini karşı karşıya getiren kişi ve kuruluşlardır. Prodüktörlerin sigorta sözleşmesi yapma

 

ve prim tahsil etme yetkileri yoktur. Bu kişiler, komisyon karşılığında sigorta şirketlerine müşteri bulurlar. Sigorta prodüktörleri, 7397 sayılı Sigorta Murakabe Kanununda düzenlenmiş iken, 5684 sayılı Sigortacılık Kanunu prodüktörler hakkında herhangi bir düzenlemeye yer vermemiştir. Kanuna göre sigorta aracılık faaliyetinde bulunabilecek kişiler, ya “sigorta acentesi” veya “broker” sıfatına sahip olmalıdır. Böylece, prodüktörlük müessesesi, 5684 sayılı Kanunla ülkemizde kaldırılmış bulunmaktadır.

a) Sigorta Acenteleri

Sigorta acenteleri, sigorta şirketi adına sigorta sözleşmesi yapmaya yetkili kılınan gerçek veya tüzel kişilerdir. Sigorta şirketleri, bu amaçla kurulmuş acentelerle acentelik sözleşmesi yaparak kendileri adına sigorta sözleşmesi yapma, poliçe verme ve prim tahsil etme yetkilerini devrederler.

5684 sayılı Sigortacılık Kanunu, sigorta acenteleri hakkında yeni kurallar getirmiştir . Buna göre, sigorta acenteliği faaliyeti, Sigortacılık Kanunu’nun 23. maddesi ile buna dayalı olarak çıkarılmış olan Sigorta Acenteleri Yönetmeliği (SAY)^[1] hükümleri çerçevesinde yapılmak zorundadır . Sigortacılık Kanunu’na göre yetkili olanlar dışında hiçbir gerçek veya tüzel kişi, sigorta acenteliği faaliyetinde bulunamayacağı gibi ticaret unvanlarında veya herhangi bir belgede, sigorta acenteliği iş ve işlemleriyle uğraştığı izlenimini verecek kelime ve işaretler kullanamaz.

Sigorta acentesinin tanımı, Sigortacılık Kanunu’nun 2.maddesinde şu şekilde yapılmıştır: “Ticarî mümessil, ticarî vekil, satış memuru veya müstahdem gibi tâbi bir sıfatı olmaksızın bir sözleşmeye dayanarak muayyen bir yer veya bölge içinde daimî bir surette sigorta şirketlerinin nam ve hesabına sigorta sözleşmelerine aracılık etmeyi veya bunları sigorta şirketleri adına yapmayı meslek edinen, sözleşmenin akdinden önce hazırlık çalışmalarını yürüten ve sözleşmenin uygulanması ile tazminatın ödenmesinde yardımcı olan” kişiye acente adı verilir. Sigorta acenteliği gerçek veya tüzel kişilerce yapılabilir. Sigorta acenteliği yapmak isteyenlerin Türkiye Odalar ve Borsalar Birliğince tutulan Levhaya yazılı olması gerekir (SK.m.23)

Bu tanımdan hareketle sigorta acentesinin unsurları şu şekilde tespit edilir:

–            Bağımsızlık

–            Sözleşmeye dayalı çalışma

–            Belirli bir yer veya bölge içinde faaliyet

–            Süreklilik

–            Meslek edinme

–            Sigorta sözleşmelerinin yapılmasına aracılık veya sözleşmeyi sigortacı adına bizzat yapma

aa) Nitelikleri

Acentelerde Aranacak Nitelikler: Sigorta acenteliği yapacakların niteliklerine ilişkin usul ve esaslar, Sigorta Acenteleri Yönetmeliği’nde düzenlenmiştir. Yönetmeliğin 4.

maddesine göre sigorta acenteliği yapacak kişilerde aşağıdaki nitelikler aranır:

a)    Türkiye’de yerleşik olması, tüzel kişi ise merkezinin Türkiye’de olması

b)  Medeni hakları kullanma ehliyetine sahip olması

c)      Kanunun 3 üncü maddesinin ikinci fıkrasının (a) bendinin dört numaralı alt bendinde belirtilen suçlardan hüküm giymemiş veya ceza almamış olması

ç) İflas etmemiş ve konkordato ilan etmemiş olması

 

d)   Teknik personel vasıflarını taşıması

e)   Asgari malvarlığı ve sermaye şartını yerine getirmiş olması

f)    Fiziksel, teknik ve idari altyapı ile insan kaynaklan bakımından yeterli olması

 

Öte yandan, sigorta acenteliği yapacak şirketlerin ortak ve yetkilileri için de Yönetmelikte ilave nitelikler öngörülmüştür (m.4). Buna göre, acentelik işiyle iştigal edecek bir şirketin ortak ve yetkilileri, yukanda sayılan niteliklere ilave olarak, “en az dört yıllık yükseköğretim kurumlarından veya en az iki yıllık aktüerya, pazarlama, risk yönetimi ve sigortacılık ile ilgili yüksek okullardan mezun olması ve iki yıllık mesleki deneyimi kazanmış olması” da gerekmektedir.

Levhaya Kayıt: Sigorta acenteliği yapacak gerçek ve tüzel kişilerin TOBB nezdinde tutulan Levhaya kaydı için Müsteşarlıktan bir “uygunluk belgesi” almalan gerekir (SAY.m.5). Acentelerce uygunluk belgesi almak için başvuru TOBB tarafından görevlendirilecek odalara yapılır. Uygunluk belgesi için gerekli belgelerden oda bünyesinde bulunanlar acentelerden ayrıca talep edilmez. Başvuru sırasında istenilen bilgiler, ayrıca elektronik ortamda kaydedilir. Belgeleri tamamlanmış olan acentelerin talepleri TOBB tarafından Müsteşarlığa intikal ettirilir. Müsteşarlıkça yapılacak değerlendirmede durumu uygun görülenler Levhaya kaydedilmek üzere TOBB’a bildirilir. Bu bildirim, bildirime konu acenteler bakımından uygunluk belgesi niteliğindedir. Uygunluk belgesi alan ve TOBB internet sitesinde liste hâlinde duyurulan acenteler, Levhaya kayıt olmak için en geç altı ay içinde TOBB’a başvuruda bulunur. Gerekli tüm bilgi ve belgeleri tamamlanarak Levhaya kaydedilen acenteler TOBB internet sitesinde duyurulur.

Kaydın Silinmesi: Levhaya kayıtlı olan bir sigorta acentesinin kaydının silinmesi de söz konusu olabilir. Sigorta Acenteliği Yönetmeliği hükümlerine göre aşağıdaki hâllerden biri gerçekleştiğinde acentenin kaydı levhadan silinir:

a)       Sigorta acenteliği yapması için gerekli nitelikleri kaybetmişse,

b)   Hakkında meslekten çıkarma kararı verilmişse,

c)   Levhaya yazılmasını müteakip altı ay içinde faaliyete geçmezse,

ç) Sigorta acenteliğinden aynlmışsa,

d)       Ticaret veya ticaret ve sanayi odasındaki kaydı silinmişse,

e)             Tespit edilen kayıt ücretini süresi içinde yatırmamışsa veya aidatını üç yıl üst üste hiç ödememişse.

Sigorta acenteliği yapmaktan yasaklananlar, sigorta acenteliğiyle ilgili faaliyetlerde çalıştınlamayacakları gibi bu kişilerle her ne şekilde olursa olsun sigorta acenteliği mesleğinin icrası için işbirliği yapılamaz (SK.m.23/14)

Mesleki Sorumluluk Sigortası Yaptırma: Acenteler, mesleki faaliyetlerinden dolayı sigortalılarına verebilecekleri zararlara karşı mesleki sorumluluk sigortası yaptırmak zorundadır (SAY.m.6). Acenteler, sigorta şirketleri ile yaptıkları acentelik sözleşmesini takiben en geç bir ay içerisinde mesleki sorumluluk sigortasını yaptırarak, bu hususta elektronik ortamda TOBB’a veya uygunluk belgesi başvurusunda bulunduğu odaya bildirimde bulunur. Mesleki sorumluluk sigortası olmaksızın acentelik faaliyetinde bulunulamaz.

Ek İş Yapma Yasağı: Sözleşme yapma veya prim tahsil etme yetkisi verilen sigorta acenteleri, bireysel emeklilik işlemleriyle ilgili acentelik faaliyeti dışında başka bir ticarî faaliyette bulunamaz (SK.m.23/10). Bu sınırlama, bankalar ile özel kanunla kurulmuş ve kendisine sigorta acenteliği yapma yetkisi tanınan kurumlar ve sözleşme yapmaya veya prim tahsiline, hayat sigortalan veya zorunlu sigortalarla sınırlı olarak yetki verilen sigorta acenteleri için geçerli değildir.

Sigorta Sektöründe Başka Sıfatla Görev Yapanların Acentelik Yapamaması: Sigortacılık Kanunu, acentelerin ek iş yapmalarını yasakladığı gibi, sektörde broker, eksper vb. sıfatlarla görev yapan kişilerin de acentelik yapmalarım kısıtlamıştır. Buna göre, “sigorta şirketlerinin, sigorta sözleşmeleri için brokerlik yapanların ve sigorta eksperlerinin yönetim ve denetiminde bulunan kişiler ile bunlar adına imza atmaya yetkili olanlar sigorta acentelerinin yönetim ve denetim kurullarında görev alamaz; imzaya yetkili olarak çalışamaz; bu şirketlere ortak olamaz ve bunlardan ücret karşılığı herhangi bir iş kabul edemez. Bu sınırlandırmalar söz konusu kimselerin eş ve velayeti altındaki çocukları için de geçerlidir. Ancak, sigorta

 

şirketlerinin yönetiminde, denetiminde bulunan kişiler ile bunlar adına imza atmaya yetkili olanların eş ve velayeti altındaki çocukları için sınırlandırma bu kişilerin faaliyette bulunduğu şirketin sigorta acenteliği içindir” (SK.m.23/12).

bb) Türleri

Sigorta acenteleri, uygulamadaki adıyla A ve B acentesi olmak üzere iki gruba ayrılır . A acenteleri, sigorta şirketleri ile acentelik sözleşmesi yapan ve bunlar adına sigorta sözleşmesi yapma, sigorta poliçesi düzenleme ve prim tahsiline yetkilidir. B acenteleri ise, sözleşme yapma yetkisi olmaksızın bir sigorta şirketi tarafından aracılık faaliyetinde bulunmak üzere tayin edilirler. Ayrıca, acentelik sözleşmesinde öngörülen yetkiye istinaden A acenteleri tarafından tali acentelik tesis edilmesi de mümkündür . Bu çerçevede, sigorta şirketinden yetki alan bir

acentenin kendi bölgesi içinde tali acentelikler vermesi söz konusu olabilmektedir. A acenteleri, sigortacılık dışında başka bir faaliyette bulunamadığı halde, B acenteleri ve tali acenteler sigortacılığın yanı sıra her türlü ticari faaliyette bulunma yetkisine sahiptir. Buna bağlı olarak A acentelerinin komisyon oranı yüksek olduğu halde, sınırlı yetkisi nedeniyle B acenteleri ve tali acentelere düşük oranda komisyon verilir.

cc) Yetkileri

Acentelik faaliyetleri, Sigortacılık Kanunu hükümlerine göre, sigorta şirketleri ile acente arasında yapılan “acentelik sözleşmesi” hükümlerine göre yürütülür . 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’na göre, acente, aracılıkta bulunduğu veya yaptığı sözleşmelerle ilgili her türlü ihtar, ihbar ve protesto gibi hakkı koruyan beyanları müvekkili adına yapmaya ve bunları kabule yetkilidir (TTK.m.105). Ayrıca, acente, sözleşme uyarınca müvekkilinin işlerini görmeye, menfaatlerini korumaya, piyasanın ve müşterilerinin durumunu ve değişiklikleri haber vermeye, tahsil ettiği bedeli sigorta şirketine ödemek zorundadır. Sigortacılık Kanunu’nun 23. maddesi, acentelerin belirli niteliklere sahip olmasını şart koşmuş ve sözleşme yapma ve prim tahsil etmeye yetkili acenteler için başka bir ticari faaliyette bulunma yasağı getirmiştir. TTK.m.l04’de ise “aksi yazılı olarak kararlaştırılmış olmadıkça; acentenin aynı yer veya bölge içinde birbirleriyle rekabette bulunan birden çok ticari işletme hesabına aracılık

yapamayacağı” hükme bağlanmıştır. Bu çerçevede, sigorta acenteleri için rekabet yasağı ortaya çıkmaktadır.

Sigorta acentesinin prim tahsilâtı yapabilmesi için, sigorta şirketi tarafından yetkilendirilmiş olması gerekir (SAY.m.12)³ . Sigorta şirketlerince yetkilendirilmemiş acenteler prim tahsilâtı yapamaz. Sigortalı tarafından yetkili acenteye yapılan ödeme sigorta şirketine yapılmış sayılır .

 

Buna karşılık, sigorta şirketlerince acenteye yapılan ödeme hak sahibi tarafından tahsil edilmedikçe yapılmış sayılmaz. Sigorta poliçelerinin düzenlenmesine ve primlerin tahsil edilmesine ilişkin usul ve esaslar sigorta şirketi ile acente arasında akdedilen acentelik sözleşmesinde açıkça belirtilir. Acentelere verilecek acentelik yetkisi ile sözleşme yapma ve prim tahsil etme yetkilerine ve bu yetkinin verilmeyeceği acentelerin hangi yetkili acentelere bağlı bulunacaklarına dair hususların kapsam ve sının sigorta şirketlerince, usulü dairesinde tescil ve ilanını müteakip 15 iş günü içinde Levhaya işlenmek üzere TOBB’a bildirilmek zorundadır (SAY.m.10).

Sigorta acentelerinin sır saklama yükümlülükleri de mevcuttur. Sigorta acenteleri ile çalışanlan, işleri dolayısıyla öğrendikleri bilgi ve sırlan ilgililerin izni olmaksızın açıklayamaz. Ancak, suç teşkil eden hâllerin yetkili mercilere duyurulması zorunlu olduğu gibi, sır saklama yükümlülüğünün ihlali anlamına da gelmez (SK.m.23/17).

Buna karşılık, sigorta acenteleri, sigorta ettiren ile sigortacı arasındaki sözleşmenin kurulmasına sadece aracılık ettiklerinden sigortalıya karşı sigorta tazminatı ödemekle yükümlü değildirler^[2]. Diğer bir deyişle, sigorta şirketinin sağlayıcı olarak yaptığı ayıplı hizmetlerden sigorta acentesi sorumlu tutulamaz (SK.m.23/9). Bu sorumluluk sigorta sözleşmesinin karşı tarafını oluşturan sigorta şirketine yani sigortacıya aittir. Ancak, yükümlüklerini yerine getirmeyen bir acentenin sigorta sözleşmesinin kurulması aşamasında oynadığı fonksiyon nedeniyle sigorta ettirene karşı sorumlu hale gelmesi de mümkündür. Şöyle ki, örneğin, sigorta teklifini aldıktan sonra poliçe düzenleme yetkisi olmayan bir acente, teklifin kabul edilmemesi üzerine sigorta ettirene gerekli bildirimde bulunmayacak olursa taraflar arasında geçerli bir sigorta ilişkisinin kurulduğu yönünde sigorta ettirende bir kanaat oluşturduğundan sorumluluk taşıyacaktır.